อายตนะทั้งหก |
- รายละเอียดและหน้าที่ของอายตนะทั้งหก
- ขบวนการการทำงานของอายตนะทั้งหก
- ทางออกและวิธีการ ที่จะทำให้คนเราอยู่เหนือสุขเหนือทุกข์
การรับรู้ของคนเราเกิดขึ้นได้ในช่องทางที่มีการกระทบกันระหว่างอายตนะภายในและอายตนะภายนอกที่ถูกต้องตามช่องทางและหน้าที่ของมัน หากไม่ตรงตามช่องทางก็จะไม่สามารถเข้าได้ เนื่องด้วย “ไม่เสวยวิสัยและโคจรของกันและกัน” ในบางครั้งอายตนะ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า อินทรีย์ ซึ่งหมายถึงความเป็นใหญ่ อันประกอบด้วย
- อายตนะภายใน ได้แก่ ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ
- อายตนะภายนอก ได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์
หลังจากที่อายตนะภายในและอายตนะภายนอกเกิดการกระทบกัน แล้วจิตไปรับรู้เป็นวิญญาณอย่างประจวบเหมาะ จะทำให้เกิดขึ้นมาเป็นผัสสะ ซึ่งหมายถึง สัมผัส การกระทบ การถูกต้องที่ให้เกิดความรู้สึก มีทั้งหมด 6 อย่าง คือ
- จักขุสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางตา คือ ตา+รูป+จักขุวิญญาณ
- โสตสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางหู คือ หู+เสียง+โสตวิญญาณ
- ฆานสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางจมูก คือ จมูก+กลิ่น+ฆานวิญญาณ
- ชิวหาสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางลิ้น คือ ลิ้น+รส+ชิวหาวิญญาณ
- กายสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางกาย คือ กาย+โผฏฐัพพะ(เช่น ร้อน เย็น อ่อน แข็ง)+กายวิญญาณ
- มโนสัมผัส หมายถึง ความกระทบทางใจ คือ ใจ+ธรรมารมณ์(สิ่งที่ใจนึกคิด)+มโนวิญญาณ
หากจิตไปกระทบกับผัสสะอันเป็นที่ตั้งแห่งความชอบใจ พอใจ จิตจะมีความลุ่มหลง เพลิดเพลิน กำหนัด ยินดี พอใจ ในทางตรงกันข้ามหากจิตไปกระทบกับผัสสะอันเป็นที่ตั้งแห่งความไม่ชอบใจ ไม่น่าพอใจ จิตจะมีความขยะแขยง เกลียดชัง ไม่เป็นที่พอใจ สุขไปตามทุกข์ไปตามผัสสะที่ได้รับในช่องทางต่างๆเหล่านี้ ตามเหตุตามปัจจัยนั้นๆ
ด้วยอินทรีย์มีใจเป็นที่แล่นไปสู่ ดังนั้นใจต้องมีสติรักษาไว้ที่จุดของการรับรู้ เปรียบเสมือนนายทวารที่รักษาประตูเมือง มีการเพ่งจ่อโดยตั้งสติเอาไว้เพื่อแล่นไปสู่วิมุตติ (ซึ่งหมายถึง การพ้นหรือการแยกจากกัน) โดยที่ระหว่างทางนั้นจะมีสมาธิเกิดขึ้น เข้ารวมเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันจนเป็นวิปัสสนาขึ้นด้วย
และเพื่อที่จะป้องกันไม่ให้มีการกลับกำเริบได้ จึงต้องจัดการกับรากเหง้าให้หมดสิ้นนั่นคือ อวิชชา โดยที่เราจะต้องทำให้มาก เจริญให้มาก เพื่อที่วิมุตติจะมีนิพพานเป็นที่แล่นไปสู่ และถึงที่สุดแห่งทุกข์ได้
พระสูตร / เรื่องที่เกี่ยวข้อง
ฟัง "จิต&ปฏิจจสมุปบาท – ตอนที่ 1" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2560
ฟัง "จิต&ปฏิจจสมุปบาท – ตอนที่ 2" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2560
ฟัง "เมื่อรับรู้นั่นคือมีผัสสะ" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2560
ฟัง "อายตนะภายนอกที่อยู่ในใจ" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560
ฟัง "อายตนะตั้งพัน" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 19 ธันวาคม พ.ศ. 2559
ฟัง "คำพุทธ-สฬายตนวิภังคสูตร" ออกอากาศทาง FM92.5 และFM106 เมื่อวันที่ 16 มิถุนายน พ.ศ. 2559
ฟัง "ว่าด้วยการจำแนกอายตนะ 6" ออกอากาศทาง FM92.5 และFM106 เมื่อวันที่ 17 มิถุนายน พ.ศ. 2559
ฟัง "ฝึกตรงที่ผัสสะ" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2559
ฟัง "คำพุทธ-มหาตัณหาสังขยสูตร" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม พ.ศ. 2558
ฟัง "ความสิ้นไปแห่งตัณหากองใหญ่" ออกอากาศทาง FM92.5 เมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2558